Ο ρόλος του εκπαιδευτικού

Μία από τις πιο ουσιώδεις αρχές του εποικοδομητισμού αποτελεί η πεποίθηση ότι καμία θεμελιώδης ανάπτυξη δεν συμβαίνει όταν η απόκτηση της γνώσης πηγάζει από εξωτερικές πηγές, αλλά μόνο όταν η γνώση είναι αποτέλεσμα της δράσης του ίδιου του παιδιού. Ο Donaldson (1978) υποστηρίζει την άποψη του Piaget, πως αν πούμε σε ένα παιδί τη σωστή απάντηση ή το ανταμείψουμε όταν δώσει τη σωστή απάντηση, αυτό ίσως να είναι μάθηση, αλλά σε καμία περίπτωση δεν πρόκειται για ουσιαστική μάθηση.

Επίσης, ο Wadsworth (1971) συνηγορεί ότι ταυτόχρονα με την αφομοίωση και την προσαρμογή που είναι κληρονομικές ή έμφυτες διαδικασίες, υπάρχουν διάφορες ενεργές δυνάμεις που επιδρούν στην νοητική ανάπτυξη, ανάμεσά τους και η δράση. Η δράση θεωρείται ένα σημαντικό χαρακτηριστικό της Ιστοριογραμμής, επηρεασμένο από τον εποικοδομητισμό. Τα παιδιά έχουν την ευκαιρία να συμμετάσχουν ενεργά κατά την εξέλιξη της ιστορίας.

Η εμπερία αποτελεί άλλο ένα ουσιώδες στοιχείο του εποικοδομητισμού που παρακινεί τα παιδιά να αφομοιώσουν και να προσαρμοσθούν στο περιβάλλον. Όταν τα παιδιά δρουν στο περιβάλλον, χειρίζονται αντικείμενα, κινούνται στο χώρο και εξερευνούν μέσω των αισθήσεών τους, η γνωστική ανάπτυξη προωθείται αποτελεσματικά. Ιδιαίτερα στην ηλικιακή κλίμακα μεταξύ των δύο και έξι ετών, όπως ισχυρίζεται ο Kolb (1984), το παιδί εσωτερικεύει τις πράξεις του, μετατρέποντάς τις σε εικόνες. Πρόκειται για το αναπαραστατικό (representational) στάδιο μάθησης. Το παιδί χειρίζεται τα αντικείμενα και αποκτά εμπειρίες με αποτέλεσμα τη συλλογή εικόνων. Μέσα από αυτές τις εικόνες βλέπει τον κόσμο. Η εμπειρία αποτελεί ένα κεφαλαιώδες συστατικό στην Ιστοριογραμμή. Οι δραστηριότητες που παρέχει, ιδιαίτερα το παιχνίδι ρόλων και η κατασκευή του μοντέλου εξασφαλίζουν ευκαιρίες για την απόκτηση ποικίλων εμπειριών.

Η έννοια του κινήτρου συνιστά ένα ουσιαστικό παράγοντα στη θεωρία μάθησης του εποικοδομητισμού. Με άλλα λόγια, ό,τι παρακινεί το ενδιαφέρον του παιδιού για μάθηση και αλλαγή της συμπεριφοράς του. Το κίνητρο μπορεί να βασίζεται σε εξωτερικές ή εσωτερικές ανάγκες (Wadsworth, 1971). Ο εποικοδομητισμός βασίζεται στην κινητοποίηση που ανταποκρίνεται στις εσωτερικές ανάγκες του οργανισμού. Η διατάραξη της ισορροπίας (disequilibrium) μεταξύ προσαρμογής και αφομοίωσης, σύμφωνα με τον Piaget (Wadsworth, 1979), προσφέρει ένα υψηλού βαθμού κίνητρο για το παιδί να αποκαταστήσει την ισορροπία (equilibrium). Η Ιστοριογραμμή φαίνεται πως παρέχει ένα δυνατό κίνητρο που σέβεται τις εσωτερικές ανάγκες του παιδιού.

Όσο αφορά στο ρόλο του εκπαιδευτικού στη θεωρία μάθησης του εποικοδομητισμού, η συνεισφορά του στην εκπαιδευτική διαδικασία είναι τόσο σημαντική όσο αυτή του παιδιού. Η υψηλή αυτή συνεισφορά αφορά στους εκπαιδευτικούς διαλόγους με τα παιδιά, που στοχεύουν σε μια σειρά από παιδαγωγικές λειτουργίες. Σύμφωνα με την Tamburrini (1978) οι ακόλουθες τρεις είναι υψηλής σημασίας:

α. …παρατηρώντας και ρωτώντας τα παιδιά με τέτοιο τρόπο ώστε να εκμαιεύει διαγνωστικές πληροφορίες

β. …κάνοντας τους μαθητές ικανούς να αντανακλούν στις δραστηριότητές τους και στα συμπεράσματα που έχουν συνάγει, και

γ. …επεκτείνοντας τη σκέψη των μαθητών τους με διάφορους τρόπους (σ.101).

Αυτά είναι μεγίστης σημασίας καθώς υπάρχει μια σύγχυση όσο αφορά την καθοδήγηση και την ανακάλυψη στη μαθησιακή διαδικασία και το ρόλο του εκπαιδευτικού σε αυτές. Όπως τονίζουν οι Fensham, Gunstone και White (1994), στην καθοδήγηση ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να αποφασίζει για το είδος της καθοδήγησης, την ποσότητα και το χρόνο που θα την παρέχει. Αυτό συνεπάγεται ότι ο εκπαιδευτικός δεν επιτρέπει στους μαθητές να ανακαλύπτουν τη γνώση μόνοι τους, αντίθετα τους καθοδηγεί. Στην βιωματική μάθηση η δραστηριότητα μπορεί να σχεδιάζεται από τον εκπαιδευτικό, αλλά η εμπειρία αναθεωρείται και αναλύεται μετά, ώστε να πραγματοποιείται η μάθηση μέσω της ανακάλυψης. Ένα ουσιαστικό συστατικό της βιωματικής μάθησης είναι η δομή την οποία παρέχει ο εκπαιδευτικός και μέσα στην οποία επιτυγχάνεται η μάθηση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα βιωματικής μάθησης είναι η Ιστοριογραμμή με την εξασφάλιση της δομής.

Ο εκπαιδευτικός εμπλουτίζει τις ερωτήσεις του με κάποιο εσωτερικό κίνητρο για να κινητοποιήσει το πραγματικό ενδιαφέρον των παιδιών, ώστε να συμμετάσχουν ενεργά. Από τη στιγμή που τα παιδιά θα αναγνωρίσουν τις ερωτήσεις του δασκάλου ως δικό τους πρόβλημα, θα προσπαθήσουν να βρουν τη λύση του, εκτός αν η λύση του εσωτερικού προβλήματος αποσπαστεί από εξωτερικό κίνητρο. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει ο κίνδυνος για τα παιδιά να ξοδέψουν πολύτιμο χρόνο και προσπάθεια για να εκτιμήσουν τι θα επιθυμούσε ο εκπαιδευτικός, όπως το να θυμηθούν ή να κάνουν πράγματα σε συγκεκριμένο χρόνο και με συγκεκριμένο τρόπο.

Αυτό φαίνεται να εξαλείφεται στην περίπτωση που ο εκπαιδευτικός υιοθετήσει τη θεωρία μάθησης του εποικοδομητισμού. Συγκεκριμένα, στην προσέγγιση της Ιστοριογραμμής η διεργασία της επίλυσης προβλήματος προχωρά με σκοπό την εξέλιξη της ιστορίας, της ιστορίας των παιδιών, και όχι για χάρη του εκπαιδευτικού. Όσο αφορά στα χρονικά όρια τα οποία τίθενται από τον εκπαιδευτιό , παρόλο που δεν είναι τόσο αυστηρά, ωστόσο συμπεριλαμβάνονται στη δομή που χαρακτηρίζει τη μέθοδο Ιστοριογραμμή. Δομή, κατευθυντήριες γραμμές και ξεκάθαρα καθορισμένα όρια φαίνονται να είναι ανεκτίμητα για τους μαθητές και όλα προωθούν την βιωματική μάθηση.

Τέλος, ο Barr (1987) διευκρινίζει ότι τα χαρακτηριστικά μιας προσέγγισης διδασκαλίας και μάθησης που βασίζεται στον εποικοδομητισμό είναι τα εξής:

· Αναλυτικό πρόγραμμα είναι ένας πίνακας ιδεών προς ανακάλυψη στη διάρκεια του χρόνου

· Περιεχόμενο και διεργασία είναι έννοιες αλληλένδετες και αλληλεπιδρούν

· Δίνεται έμφαση στη σκέψη του μαθητή ή sense making

· Ο εκπαιδευτικός οφείλει να αντλεί ιδέες από την πειθαρχία (access powerful ideas from discipline)

· Να συνδέει τη γνώση που πρέπει να διδαχθεί με την εμπειρία του μαθητή

· Οι μαθητές να εμπλέκονται σε αυθεντική δραστηριότητα

· Οι μαθητές να χρησιμοποιούν οι ίδιοι τις ιδέες που θα τους οδηγήσουν να δομήσουν τη νέα γνώση